Kościół pw. św. Marcina w Grywałdzie - woj. małopolskie

Historia

Kościół został postawiony na szczycie niewielkiego wzgórza, prawdopodobnie na miejscu dawnej pogańskiej świątyni, a może jeszcze starszego, wcześniejszego kościoła. Z tego ostatniego pozostała tylko jedna pamiątka – figurka Matki Bożej, datowana na około 1350 rok. Niestety, ta cenną rzeźbę wypożyczono na wystawę na Wawel w Krakowie, skąd została skradziona przez Niemców podczas II wojny światowej.

W pierwszej połowie XVII wieku kościół przeszedł przebudowę, w wyniku której dobudowano wieżę oraz pokryto wnętrze polichromią. Świątynia miała swoje wzloty i upadki – w początkowych latach istnienia była parafią dość zamożną, nawet fundowaną przez samego Kazimierza Wielkiego. Później, w wyniku zubożenia okolicznych mieszkańców i spadku liczby wiernych, Grywałd przestał być parafią.

Kolejne wieki nie przyniosły poprawy, a przebudowa w XVII wieku oraz nowe wyposażenie w XIX wieku zostały sfinansowane przez prywatne osoby. Dopiero w XX wieku, a szczególnie po 2000 roku, kościół przeszedł szereg remontów i prac konserwatorskich, z których najbardziej znaczące miały miejsce w latach 2008-2010.

Architektura

Kościół w Grywałdzie to klasyczny przykład gotyckiej drewnianej świątyni, zorientowanej na zachód, z ołtarzem zwróconym na wschód. Jego bryła, choć stosunkowo prosta, odzwierciedla klasyczne założenia gotyckie, z trzema częścią – nawą, prezbiterium i wieżą. Wieża, która została dobudowana dopiero podczas XVII-wiecznej przebudowy, stanowi niemal połowę wysokości kościoła i jest jednym z najważniejszych elementów architektonicznych. Wrażenie robi także jej pryzmatyczna budowa, zakończona namiotowym dachem, który dawniej służył jako ochronna warstwa przed piorunami. Ściany kościoła pokryte są gontem, a w miejscu, gdzie kiedyś stała drewniana podwalina z modrzewia, dzisiaj znajduje się kamienna podmurówka. Dachy prezbiterium i nawy mają formę dwuspadową, również pokrytą gontem, a całe wnętrze zostało oszalowane i wzmocnione przez dodanie sobót w późniejszych latach.

Wnętrze

W prezbiterium zachował się gotycki ołtarz, w którego centralnej części znajduje się wizerunek św. Marcina z Tours – patrona kościoła. Scena, która przedstawia podział płaszcza św. Marcina z ubogim, jest jednym z najbardziej charakterystycznych motywów średniowiecznych.

Św. Marcin, który żył w IV wieku, służył w rzymskich legionach, a jego życie zostało otoczone legendą o cudzie, który uratował go od śmierci w czasie bitwy. Obraz jest pełen średniowiecznego stylu, z wyraźnym brakiem proporcji – święty jest znacznie większy od konia, na którym siedzi, a żebrak to postać wręcz mikroskopijna. Święty Marcin jest także znany z powodu „Marcina" – popularnych poznańskich rogali, które piecze się na jego imieniny (11 listopada). Polichromia, która pokrywa ściany prezbiterium, pochodzi z XVII wieku i przedstawia sceny z życia świętych, a także Mękę Pańską. Warto zwrócić uwagę na malowidło przedstawiające walkę Michała Archanioła z szatanem, który został tu ukazany w postaci niedźwiedzia – nietypowe, ale wymowne przedstawienie zła. Na bocznych ścianach nawy możemy dostrzec obrazy ewangeliści i sceny Ukrzyżowania. Choć kościół w Grywałdzie przeszedł wiele przebudów i remontów, zachował swoje gotyckie piękno i wyjątkowy charakter.

Nazwa

Ciekawe jest również pochodzenie nazwy Grywałd. Niektórzy twierdzą, że nazwa pochodzi od niemieckiego „Grunwald”, co oznacza „zielony las” – nazwę nadali tej wsi niemieccy osadnicy sprowadzeni przez św. Kingę. Inna teoria głosi, że nazwa pochodzi od imienia Philippus de Grunewald, pierwszego proboszcza kościoła, który może mieć związek z historią skradzionej figurki Matki Bożej. Tak czy inaczej, Grywałd pozostaje jednym z najcenniejszych i najbardziej malowniczych miejsc w regionie, pełnym historii, legend i niezatartego śladu po przeszłości.